Ô nhiễm không khí trong nhà và sức khỏe con người

Thực trạng

Khoảng 3 tỷ người nấu ăn bằng cách sử dụng lửa trần gây ô nhiễm hoặc bếp thô sơ được đốt cháy bằng dầu hỏa, sinh khối (gỗ, phân động vật và chất thải thực vật) và than đá.

Mỗi năm, gần 4 triệu người chết sớm do bệnh tật do ô nhiễm không khí trong nhà từ việc nấu ăn sử dụng bếp gây ô nhiễm kết hợp với nhiên liệu rắn và dầu hỏa.

Ô nhiễm không khí trong nhà gây ra các bệnh không lây nhiễm bao gồm đột quỵ, bệnh tim thiếu máu cục bộ, bệnh phổi tắc nghẽn mạn tính (COPD) và ung thư phổi.

Gần một nửa số trường hợp tử vong do viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi là do các chất dạng hạt (muội than) hít vào từ ô nhiễm không khí trong nhà.

Ô nhiễm không khí trong nhà và các dạng năng lượng gia đình: 3 tỷ người bị lãng quên

Khoảng 3 tỷ người vẫn nấu bằng các loại nhiên liệu rắn (như gỗ, chất thải thực vật, than củi, than và phân) và dầu lửa bằng bếp lửa trần và các loại bếp kém hiệu quả. Hầu hết những người dân này đều có mức sống thấp, ở các nước thu nhập thấp và trung bình.

Việc nấu ăn theo những cách này đều không hiệu quả, và sử dụng nhiên liệu và những công nghệ cũ tạo mức độ ô nhiễm không khí trong nhà cao với một loạt các chất ô nhiễm gây hại cho sức khỏe, bao gồm các hạt bụi than nhỏ thâm nhập sâu vào phổi. Trong nhà ở thông gió kém, khói trong nhà có thể cao gấp 100 lần mức có thể chấp nhận được đối với các hạt bụi mịn. Việc tiếp xúc này đặc biệt cao ở phụ nữ và trẻ nhỏ vì họ dành phần lớn thời gian gần lò sưởi trong nhà.

Tác động đến sức khỏe

3,8 triệu người chết mỗi năm do bệnh tật do ô nhiễm không khí trong nhà gây ra do việc sử dụng không hiệu quả nhiên liệu rắn và dầu hỏa để nấu ăn. Trong số 3,8 triệu người chết có:

27% là do viêm phổi

18% do đột quỵ

27% do bệnh tim thiếu máu cục bộ

20% do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD)

8% từ ung thư phổi.

Viêm phổi

Việc tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà gần như làm tăng gấp đôi nguy cơ viêm phổi ở trẻ em và là nguyên nhân của 45% tổng số ca tử vong do viêm phổi ở trẻ em dưới 5 tuổi. Ô nhiễm không khí trong nhà cũng có nguy cơ nhiễm trùng đường hô hấp dưới cấp tính (viêm phổi) ở người lớn, và chiếm 28% số ca tử vong do người lớn bị viêm phổi.

Bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính

25% trong tổng số ca tử vong sớm do bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính (COPD) ở người lớn ở các nước có thu nhập thấp và trung bình là do tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà. Những phụ nữ tiếp xúc với bụi trong nhà có khả năng bị COPD cao hơn gấp hai lần so với những phụ nữ sử dụng nhiên liệu và công nghệ sạch hơn. Đối với nam giới (những người đã có nguy cơ cao bị COPD do tỷ lệ hút thuốc cao hơn), có nguy cơ mắc COPD gần như gấp đôi nguy cơ phụ nữ cùng tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà.

Đột quỵ

12% của tất cả các trường hợp tử vong sớm do đột quỵ có thể là do tiếp xúc hàng ngày với ô nhiễm không khí trong nhà phát sinh từ nấu ăn bằng nhiên liệu rắn và dầu hỏa.

Bệnh tim thiếu máu cục bộ

Khoảng 11% số ca tử vong do bệnh tim thiếu máu cục bộ, chiếm hơn một triệu ca tử vong sớm hàng năm, có thể là do tiếp xúc với ô nhiễm không khí trong nhà.

Ung thư phổi

Khoảng 17% tử vong sớm do ung thư phổi ở người lớn là do tiếp xúc với chất gây ung thư từ ô nhiễm không khí trong nhà do nấu bằng dầu hỏa hoặc nhiên liệu rắn như gỗ, than củi hoặc than đá. Nguy cơ ở phụ nữ cao hơn, vì họ là người nấu và chuẩn bị thức ăn chính trong gia đình.

Các tác động và rủi ro về sức khỏe khác

Nói chung, các chất dạng hạt nhỏ và các chất gây ô nhiễm khác trong khói bụi trong nhà làm viêm đường hô hấp và phổi, làm giảm miễn dịch và khả năng mang oxy của máu.

Ngoài ra còn có bằng chứng cho thấy ô nhiễm không khí trong nhà có liên quan đến trọng lượng, bệnh lao, đục thủy tinh thể, ung thư mũi họng và thanh quản của trẻ sơ sinh.

Tỷ lệ tử vong do bệnh tim thiếu máu cục bộ và đột quỵ cũng bị ảnh hưởng bởi các nguyên nhân như huyết áp cao, chế độ ăn uống không lành mạnh, thiếu hoạt động thể chất và hút thuốc. Một số nguyên nhân khác đối với bệnh viêm phổi ở trẻ em bao gồm bú mẹ dưới mức tối ưu, thiếu cân và hít khói thuốc thụ động. Đối với ung thư phổi và bệnh phổi tắc nghẽn mãn tính, hút thuốc lá và hít khói thuốc thụ động cũng là những nguyên nhân chính.

Tác động đến sức khỏe, phát triển và biến đổi khí hậu

Nếu không có những thay đổi chính sách đáng kể thì đến năm 2030 tổng số người không được tiếp cận với nhiên liệu và công nghệ sạch sẽ vẫn không thay đổi nhiều (Cơ quan Năng lượng Quốc tế, 2017 (1)) và từ đó không thể đạt được Chương trình Phát triển Bền vững 2030.

Việc thu nhặt chất đốt làm tăng nguy cơ tổn thương cơ xương, tiêu tốn nhiều thời gian của phụ nữ và trẻ em, giới hạn các hoạt động sản xuất khác (như tạo thu nhập) và khả năng trẻ bỏ học tăng cao. Trong môi trường ít an hoàn như vậy, phụ nữ và trẻ em có nguy cơ bị thương tích và bạo lực trong quá trình thu nhặt.

• Carbon đen (các hạt bụi đen, muội than) và khí mê-tan từ các bếp kém hiệu quả là các chất gây ô nhiễm cực kì mạnh gây biến đổi khí hậu.
• Nhiều nhiên liệu và công nghệ được sử dụng bởi các hộ gia đình để nấu ăn, sưởi ấm và chiếu sáng tiềm ẩn rủi ro về an toàn. Ăn phải dầu hỏa là nguyên nhân hàng đầu gây ngộ độc ở trẻ em, và bỏng và bị thương nặng xảy ra ở các nước thu nhập thấp và trung bình có liên quan đến việc sử dụng năng lượng trong nhà để đun nấu, sưởi ấm và / hoặc chiếu sáng.
• 1 tỷ người sống mà không có điện (nhiều người trong số họ sau đó sử dụng đèn dầu hỏa để thắp sáng) cho thấy các hộ gia đình này phải tiếp xúc với mức độ hạt bụi mịn cao. Việc sử dụng các loại nhiên liệu chiếu sáng gây ô nhiễm mở đầu cho các nguy cơ sức khỏe khác như bỏng, thương tích, ngộ độc và hạn chế các hoạt động khác cho sức khỏe và phát triển mà cần đến ánh sang như học hành hoặc lắp ráp, kinh doanh buôn bán.
•  

Đối phó của WHO

WHO cung cấp hỗ trợ kỹ thuật cho các quốc gia trong các đánh giá riêng và cải thiện các nhiên liệu và công nghệ tốt cho sức khỏe trong gia đình. WHO đang xây dựng năng lực ở cấp quốc gia và khu vực để giải quyết ô nhiễm không khí trong nhà thông qua tham vấn trực tiếp và hội thảo về năng lượng và sức khỏe của hộ gia đình. Sự phát triển liên tục của Bộ công cụ Giải pháp Năng lượng Gia dụng Sạch (CHEST) đã bổ sung thêm điều này để hỗ trợ việc thực hiện Hướng dẫn của WHO về chất lượng không khí trong nhà: sử dụng nhiên liệu trong gia đình. CHEST là bộ công cụ và nguồn thông tin giúp các quốc gia xác định các bên liên quan làm việc về năng lượng hộ gia đình và / hoặc sức khỏe cộng đồng để thiết kế, thực hiện và giám sát các chính sách giải quyết năng lượng trong hộ gia đình.

Hướng dẫn về chất lượng không khí trong nhà: sử dụng nhiên liệu trong gia đình

Để đảm bảo không khí lành mạnh trong và xung quanh nhà, Hướng dẫn của WHO về chất lượng không khí trong nhà: sử dụng nhiên liệu trong nhà cung cấp các khuyến nghị dựa trên sức khỏe về các loại nhiên liệu và công nghệ để bảo vệ sức khỏe cũng như chiến lược phổ biến và áp dụng công nghệ năng lượng trong nhà. Những điều này dựa trên các hướng dẫn về chất lượng không khí ngoài trời của WHO và hướng dẫn của WHO về mức độ các chất gây ô nhiễm trong nhà cụ thể.

Cơ sở dữ liệu năng lượng hộ gia đình

Cơ sở dữ liệu năng lượng trong hộ gia đình của WHO được sử dụng để theo dõi tiến độ toàn cầu trong quá trình chuyển đổi sang sự kết hợp giữa bếp và nhiên liệu sạch hơn trong các hộ gia đình. Điều này cũng giúp đánh giá các bệnh tật từ ô nhiễm không khí gia đình phát sinh từ việc sử dụng nhiên liệu và công nghệ gây ô nhiễm. Hiện tại, cơ sở dữ liệu bao gồm dữ liệu về nhà ở từ hơn 1100 khảo sát, đại diện cho 157 quốc gia. Cơ sở dữ liệu đã được mở rộng để bao gồm thông tin về nhiên liệu gia dụng và công nghệ được sử dụng để sưởi ấm và chiếu sáng.

Là cơ quan nuôi dưỡng chỉ tiêu phát triển bền vững 3.9.1 (tỷ lệ tử vong do tác động chung của ô nhiễm không khí gia đình và môi trường xung quanh) và 7.1.2 (dân số phụ thuộc chủ yếu vào nhiên liệu và công nghệ sạch), WHO sử dụng cơ sở dữ liệu năng lượng hộ gia đình ước tính cho việc theo dõi tiến độ đạt được việc tiếp cận năng lượng sạch và các tác động sức khỏe có liên quan.

Nghiên cứu và đánh giá chương trình

WHO đang hợp tác với các nước, các nhà nghiên cứu và các đối tác khác để hài hòa các phương pháp đánh giá trên các thiết lập để tác động đến sức khỏe được đánh giá một cách nhất quán và chặt chẽ và kết hợp đánh giá kinh tế về lợi ích sức khỏe.

Vai trò lãnh đạo và vận động trong cộng đồng y tế, năng lượng và khí hậu

Ngành y tế

Vào tháng 5 năm 2015, Đại Hội đồng Y tế Thế giới đã nhất trí thông qua một nghị quyết về ô nhiễm không khí và sức khỏe, kêu gọi sự quan tâm về sức khỏe với chính sách liên quan đến ô nhiễm không khí của quốc gia, khu vực và địa phương. Năm sau, Đại Hội đồng Y tế Thế giới đã thông qua “Lộ trình hành động nâng cao”, kêu gọi tăng cường hợp tác liên ngành để giải quyết các rủi ro về ô nhiễm môi trường không khí.

Dựa trên nhiệm vụ này, WHO đang tích hợp hướng dẫn và nguồn lực để hỗ trợ năng lượng sạch trong hộ gia đình vào các sáng kiến y tế toàn cầu và các công cụ hỗ trợ quyết định, chẳng hạn như Kế hoạch hành động toàn cầu về bệnh viêm phổi và tiêu chảy (GAPPD) hoặc Chiến lược toàn cầu cho sức khỏe của phụ nữ và trẻ em, cũng như các khía cạnh khác của hướng dẫn chính sách y tế của WHO. WHO nhấn mạnh các lập luận thuyết phục về sức khỏe cho năng lượng sạch hơn trong hộ gia đình trong một loạt các diễn đàn toàn cầu giải quyết các vấn đề sức khỏe bà mẹ trẻ em liên quan đến viêm phổi cũng như diễn đàncác diễn đàn liên quan đến các bệnh không lây nhiễm. Sự vận động này có thể giúp nâng cao nhận thức về tầm quan trọng của việc cung cấp và nhân rộng năng lượng sạch hơn trong các hộ gia đình như một biện pháp cốt lõi phòng ngừa sức khỏe cộng đồng.

Sức khỏe và biến đổi khí hậu

WHO là đối tác của Liên minh Khí hậu và Không khí Sạch nhằm Giảm các Chất ô nhiễm Khí hậu Ngắn hạn (CCAC). Là một thành viên của lực lượng đặc nhiệm y tế của CCAC, WHO đang cung cấp hỗ trợ kỹ thuật để khai thác các lợi ích sức khỏe từ các hành động giảm các chất ô nhiễm khí hậu trong thời gian ngắn và tăng cường sự tham gia của ngành y tế nhằm giải quyết các chất gây ô nhiễm và cải thiện chất lượng không khí.

Sức khỏe, năng lượng và phát triển bền vững

Giảm gánh nặng bệnh tật do ô nhiễm không khí (trong nhà và ngoài trời) sẽ được dung để theo dõi tiến độ đạt được mục tiêu phát triển bền vững về sức khỏe (SDG 3).

Đảm bảo tiếp cận phổ cập nhiên liệu và công nghệ sạch là mục tiêu của Mục tiêu phát triển bền vững về năng lượng (SDG 7). Đạt được mục tiêu này có thể ngăn chặn hàng triệu người chết và cải thiện sức khỏe và hạnh phúc của hàng tỷ người đang dựa vào công nghệ và nhiên liệu gây ô nhiễm để nấu ăn, sưởi ấm và chiếu sáng.

Để đánh giá tốt hơn những rủi ro về sức khỏe của việc sử dụng năng lượng trong hộ gia đình, cũng như những tác động khác nhau theo giới tính trong việc dùng năng lượng trong hộ gia đình, WHO đang cùng nỗ lực với các quốc gia và cơ quan điều tra (ví dụ DHS của USAID, MICS của UNICEF, LSMS của Ngân hàng Thế giới) để tăng cường, hài hòa và thí điểm câu hỏi cho các cuộc điều tra quốc gia. Nỗ lực này sẽ đảm bảo rằng các cuộc điều tra thu thập thông tin tốt hơn về tất cả các loại nhiên liệu và công nghệ được sử dụng trong nhà để nấu nướng, sưởi ấm và chiếu sáng cũng như các tác động khác như thời gian để thu gom nhiên liệu phân tách theo giới tính.